دژ 2300 ساله رشکان یادگار کهن
ری پایتخت بهاره پادشاهان اشکانی و مکانی مهم برای برگذاری مراسم نوروز پادشاهان ساسانی بوده و در آن دوره «ارشکیه» نام داشته است. کهن دژ 2300 ساله رشکان در نزدیکی صفائیه شهر ری و تپه چشمه علی قرار دارد و در آن زمان یکی از دژ و قلعه‌های محافظ هسته اولیه ری به شمار می‌رفت. این دژ با ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج، متعلق به دوره اشکانیان است.
.jpg)
نام قلعه عظیم «رشکان» از کلمه «ارشک» که بنیانگذار این سلسله پادشاهی بوده گرفته شده است و دیگر پادشاهان این سلسله جهت افتخار کلمه ارشک را به نام خود اضافه می‌کردند. از این محل وسایل جنگی کهنه زیادی بدست آمده که در موزه ایران باستان موجود می‌باشد. فخرالدوله در گذشته این بنا را که در جریان فتح ری به دست مسلمان ها ویران شده بود، مرمت کرد به همین دلیل فخر آباد نامیده می‌شد.
.jpg)
در دوران گذشته شهر ها از سه بخش اساسی چون ربض ، شارستان و کهن دژ تشکیل می شد که ربض خارج از شهر بوده و شارستان محدوده مسکونی و کهن دژ به عنوان مکانی امن برای زندگی حکام و درباریان به شمار می رفته است و برای پادشاهان آن دوره دارای اهمیت بسیاری بوده است .اما متاسفانه امروزه قسمت اعظم این برج از بین رفته است. در این قلعه کاخ‌ها، اموالی گران‌بها و اسلحه خانه‌هایی وجود داشت. بخش‌های اصلی قلعه تا زمان قاجار نیز بر جا بود. دیوارهای غربی این دژ دارای سوراخ‌هایی برای تیر وکمان است.
.jpg)
چندی پیش باستان شناسان آخرین سازه های معماری "کاخ سیاوش" متعلق به دوره ساسانی را یافتند. این سازه تاریخی که دژی است با ساختاری از سنگ و ساروج، به دنبال عملیات کاوش و حفاری دژ رشکان، پس از سال ها از میان خاک های انباشته و زباله های شهری بیرون آمد. بنا به گفته کارشناسان و متخصصان میراث فرهنگی این کاخ متعلق به سیاوش بن مهران آخرین حاکم ساسانی ری بوده و با توجه به ساختار معماری مصالح سنگ و ساروج و در مواردی آجر های مربعی عصر ساسانی، متعلق به اواخر دوران ساسانی است که در طول قرون اولیه اسلامی نیز مورد استفاده قرار می گرفته است.
.jpg)
محوطه باستانی دژ رشکان که بنا به کاوش‌های صورت گرفته مرکز شهر سلجوقی و دیالمه بوده و با شماره 215 در سال 1313 در فهرست آثار ملی قرار گرفته در رژیم گذشته از جمله املاک ملی بوده که در اختیار سیمان ری گذاشته شده بود. به گفته وی از آنجا که مالکیت محوطه باستانی در اختیار سیمان ری بوده، هیئت تصفیه این شرکت در سال 70 بدون اطلاع سازمان میراث‌فرهنگی ملک مورد نظر را تفکیک و به 25 نفر از کارگران فاقد مسکن خود واگذار کرده است.
.jpg)
محوطه باستانی دژ رشکان از 1313 تا 1315 از سوی هیئت باستان‌شناسی آمریکایی به سرپرستی «اریک اشمیت» مورد کاوش قرار گرفته که نمایان شدن بقایای مسجد جامع ری ماحصل این فعالیت به شمار می‌رود. کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در این منطقه از سال 1384 تا 1386 منجر به شناسایی آثار معماری ارزشمندی از دوران اشکانی، ساسانی و اسلامی شده که بیانگر وجود ارگی حکومتی است.
.jpg)
اگرچه این محوطه وسیع در دوره های مختلف تاریخی کاربری های متعددی داشته اما در حال حاضر شواهد گویای کارکرد استحفاظی از این سازه های عظیم است . پیش از کاوش این کهن دژ مکانی برای انباشت زباله و تجمع افراد ناباب شده بود تا اینکه ابزار باستان شناسان توانست دل این بنای خاموش را بشکافد و سازه های معماری آن را نمایان سازد.
.jpg)
حدود یک هفته از برنامه عملیات کاوش رشکان تنها به پاکسازی و از بین بردن زباله ها اختصاص یافت زیرا سال ها بود که این سایت تاریخی کم نظیر بدون حفاظت رها شده و به تدریج در محاصره زباله های شهری در آمده بود به همین خاطر مهمترین اقدام پیش از کاوش زدودن این بنای تاریخی از فرسایش در میان زباله بود .
.jpg)
با اعتباری بالغ بر 14 میلیارد و 550 میلیون ریال و با خرید قطعه زمینی که اثر تاریخی دژ رشکان در آن واقع شده سند مالکیت این اثر ارزشمند به نام دولت به نمایندگی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران در آمد.
.jpg)
این ملک واقع در مرکز محوطه باستانی دژ رشکان با مساحت یک هزار و 993 متر مربع، زمینی مشاع است که از 25 مالک آن خریداری شده است. پروژه‌ی ایجاد بزرگراه امام علی در این محدوده‌ی تاریخی را متوقف شد تا پژوهش‌های باستان‌شناسی و مستندنگاری روی آثار به‌دست آمده انجام شود.
